Hint düşüncesinin altı sistemi (darshans) arasında en eski ve en etkili olanlardan biri olan Sankhya felsefesi, yoga pratiğinde kullanılan inançlar, değerler ve kavramlar üzerinde derin bir etkiye sahip olmuştur. Buda’nın zamanında Sankhya felsefesi, yoganın nihai hedefi olan birleşik durumu gerçekleştirmeye yönelik bir rehber olarak hizmet etmek üzere evrenin ayrıntılı bir haritasını ortaya koymuştur. Sankhya felsefesi evreni tattva adı verilen 25 farklı ama birbiriyle ilişkili ilkeye ayırır.
Tattvalar kendimizi harita içinde yönlendirmek ve ayrı kavramlar olarak deneyimlediğimiz şeylerin aslında daha büyük bir bütünün parçası olduğunu görmek için yol göstericilerdir. Bu tattvaları kabul etmek ve anlamak ayrımcılığımızı geliştirir, bilincimizi onaylar ve bizi aydınlanmaya doğru götürür. Patanjali Yoga Sutralarını geliştirirken büyük ölçüde Sankhya felsefesinden yararlanmıştır ve yoganın pratik yöntem ve tekniklerinin çoğu Sankhya’nın felsefi temellerine dayanmaktadır.
Sankhya felsefesindeki temel ayrım Brahman’ın (evrendeki tüm unsurların birliği) iki ayrı parçaya ayrılmasıdır: Purusha (saf bilinç) ve Prakriti (doğa, ilkel madde). Samsara veya esaret, Purusha advidia (bilmeme) durumuna girdiğinde, kimliğini kaybettiğinde ve kendisini Prakriti’nin farklı bir evrimi olarak görülen fiziksel bedenle karıştırdığında ortaya çıkar. Purusha, bilinçli Purusha ile bilinçsiz Prakriti arasındaki farkın ayırt edici bilgisi idrak edildiğinde özgürleşir.
Bu 25 unsur daha da basitleştirilerek beden-zihin-ruhun diğer iki haritası haline getirilmiştir: üç Sharira (beden) ve beş Koshas (kılıf). Bunların her ikisi de deneyimlerimizdeki katmanları tanımlar ve bunlar birbirleriyle ve tattvalarla ilişkilidir. Shariralar ve Koshaların her ikisi de kişinin farkındalığını içeriye çekmek, fiziksel bedenden enerjik ve gündelik bedenlere, Sankhya’nın bize Brahman, saf bölünmemiş birlik olduğunu söylediği varlığımızın özüne doğru seyahat etmek için kullanılır. Fizikselden bedenin süptil derin deneyimlerine doğru bu hareket, meditasyon ve içsel tefekkür pratiğinde önemli bir araçtır.
Sankhya sisteminde belirgin olan düalizm kısa süre içinde yogik felsefedeki gelişmelerle uyumsuz hale gelse de, Sankhya’nın temel kavramları yogik öğretilerin yanı sıra diğer Hint bilim, sanat ve bilgi sistemlerine de yerleşmiştir. Sankhya’nın yaratılmış dünyanın tüm yönlerini aynı öze sahip olarak görmeye dair temel kavramı korku, ayrılık ve ıstırabı ortadan kaldırmak ve bizi deneyimlenen bir birlik durumuna doğru yönlendirmek için önemli bir farkındalık olmaya devam etmektedir.
